مقدمه دانشنامه چهل‌باغتوی پشی
تصمیم نوشتن دانشنامه محلی چهل‌باغتوی پشی، در ماه دسامبر 2022، از طریق جلسه آنلاین گرفته شد. ایده این طرح، یک ماه قبل از برگزاری جلسه آنلاین، توسط نادرشاه نظری مطرح شد و پس از آن زمینه یک جلسه آنلاین فراهم گردید.
جلسه بتاریخ 19 دسامبر 2022 برگزار شد که 18 نفر در آن شرکت کردند. همه‌ی شرکت‌کنندگان جلسه فیصله کردند که کتابی تحت عنوان دانشنامه چهل‌باغتوی پشی، به‌منظور ثبت کردن و مکتوبی نمودن رویدادها، حوادث سیاسی اجتماعی، مسایل تاریخی، فرهنگی و دیگر اتفاقات و مجموعه شناسانی جغرافیا و معرفی کردن چهره‌های شهیر و اثرگذار این خطه، به رشته تحریر دربیاید.
پس از آن به دنبال پی‌گیری موضوع و اقدامات عملی این پروسه، کمیته‌ای تحت عنوان هیئت تحقیق ناظر داده‌ها نیز ایجاد شد، اما باگذشت شش ماه از زمان تشکیل این کمیته، جز نوشتن شیوه‌نامه، هیچ اقدام عملی دیگر صورت نگرفته و حتا یک مقاله نیز نوشته نشد. در چنین شرایط، مدیریت دانشنامه عملاً بدوش نگارنده افتاد و توانستم مقالات و داده‌های اطلاعاتی دوستان را از داخل و خارج جمع‌آوری نموده، به همکاری جمعی از عزیزان، روی آن نوشته‌ها کار کرده، مدخل‌ها را تحقیق، بررسی و ویرایش کنم.
از آنجایی‌که اسناد مکتوبی اندکی در اختیار داشتیم، بیشتر این داده‌ها از طریق مصاحبه‌های حضوری و تلفنی و هم چنان با شیوه تحقیقات میدانی انجام شده است. به‌خاطر جلوگیری از درز معلومات در بیرون، هرگز از طریق تبادل گروپ‌ها و شبکه‌های اجتماعی اقدام نکردیم و بلکه تمامی داده‌ها و معلومات از طریق روابط فردی به مدیریت دانشنامه انتقال گردید.
کمبودات منابع مکتوبی در هزارجات در کل و در چهل باغتوی پشی در خصوص، کار ما را چند برابر مشکل‌تر کرد. ما در سطح چهل باغتوی پشی هیچ منبع کتابی نداریم. تنها منبع مکتوبی که مربوط به حوادث و تاریخ چهل باغتوی پشی بوده است و از آن استفاده کردیم، یاداشت‌های خصوصی افراد بود که آن نیز به‌دلیل اینکه به کتاب تبدیل نشده است، خود نیاز به یک تحقیق جداگانه داشت که تاحدی درین حوزه خوب عمل کردیم.
برای منابع دانشنامه چهل باغتوی پشی، از طریق تحقیقات اوراق کتاب‌ها نیز استفاده شده است که درین بخش مشکلِ کمتر داشتیم. در مواردی که از یادداشت‌های افراد استفاده کردیم، این اشخاص در دفترچه خودشان نوشته بودند. از جمله مطالب بسیار مهمی در یاداشت‌های مرحوم محمد جمعه نورگ بوده است که توسط پسرش آقای حنیف کارگر در اختیار ما قرار گرفت. ما روی داده‌ها و معلومات این یاداشت‌ها، به‌صورت جداگانه تحقیق کرده و پس از اطمنانِ این اطلاعات، در دانشنامه منتشر کرده و منابع آنرا در آخر مقالات ذکر کرده‌ایم.
تنها منابع مکتوبی که روی داده‌های آن تحقیقی صورت نگرفته و از حوزه کاری این دانشنامه نیز خارج بوده است، کتاب‌هایی است که اسامی این کتاب‌ها و نویسندگان آن در آخر مقالات آورده شده است.
درباره شخصیت‌های تاثیرگذار چهل باغتوی پشی، چه در گذشته و چه اکنون، تحقیقات جامع صورت گرفته و حداقل منابع کافی در تائید کارنامه آنها در آخر مقاله ذکر شده است. برخی از شخصیت‌ها که با معیار دانشنامه مطابقت نداشته است، زندگی‌نامه آنان را که توسط هواداران شان فرستاده‌اند، در کتاب نشر نکرده‌ایم.
دانشنامه چهل باغتوی پشی، در تمامی زمینه‌ها، به‌خصوص درباره شخصیت‌های تاریخی در گذشته و حال، از معیار بی‌طرفی مطلق پیروی کرده است. بناً هم کارنامه مثبت و هم تا حدی منفی ازین چهره‌ها، با اسناد و منابع متعبر اشاره شده است.
درباره رویدادها و اتفافات اجتماعی که «منازعه‌برانگیز» معرفی می‌شود، سعی شده است که آن حوادث به‌شکل بی‌طرفانه در دانشنامه گزارش داده شود. ممکن است در قبال یک غایله حکم انصافانه صورت نگرفته باشد و یا حکم کاملاً عادلانه اجرا شده باشد، ولی قضاوت جامعه چیز دیگری بوده باشد. دانشنامه درین گونه اتفاقات، به هیچ وجه وظیفه کشف حقیقت را نداشته و ادعا نمی‌کند که حقیقت این موضوعات را ثابت و کشف کرده است. وظیفه دانشنامه فقط شناسایی و انعکاس واقعیتی است که در فضای اجتماعی شایع بوده است.
در اصول نگارشی دانشنامه چهل باغتوی پشی، از «شیوه‌نامه» دانشنامه هزاره و «شیوه‌نامه» دانشنامه چهل باغتوی پشی استفاده شده است. مقالات و داده‌های مکتوبی دست‌نوشته‌ها و فایل‌های صوتی و مصاحبه‌ها جمع‌آوری شده، مطالب و موضوعات آن از چندین نفر تحقیق گردیده و پس از یک بررسی نسبتاً جامع، در جایگاه یک مقاله قرار گرفته است.
برخی از نویسندگان در رابطه با موضوع، تحقیقات میدانی انجام داده‌اند که در اخیر مقاله‌ها، اسامی مصاحبه شونده‌ها و دیگر منابع ذکر گردیده است.
مدخل قریهها و شخصیت‌های برجسته قرار بود توسط خودِ نویسندگان همان قریهها نوشته شود، اما از آنجایی‌که برخی ازین نویسندگان در صف مخالفان دانشنامه قرار گرفتند و یا بعضی از قریهها نویسنده نداشتند، مدخل قریهها توسط تیم کاری دانشنامه نوشته شده است که عضو آن قریهها نیستند. از جمله مدخل قریه توغلوغ توسط یزدان‌بخش حاتمی و مدخل قریه نورگ، قریه قلدی و قریه چهارشنبی توسط نادرشاه نظری نوشته شده است. منابع اطلاعاتی این مدخل‌ها، اعضای خود همان قریهها بوده است که اسامی افراد و یاداشت‌های تاریخی این قریهها در آخر مقاله آمده است.
بعضی از چهره‌های شاخص گذشته این قریهها و حوادث تاریخی آن در یاداشت‌های محمد جمعه نورگ نام برده شده است. بعضی از اسامی این اشخاص برجسته را موی‌سفیدان منطقه از پدران و پدر کلان‌های شان نشنیده بودند و نمی‌دانستند. بعد که تحقیق کردیم، رد پای این افراد را از اسامی شجره‌نامه پیدا کردیم. چون این افراد در سنین جوانی کشته شده یا فوت کرده و فرزند نداشتند، نام‌های شان نیز در گذر یک قرن و دو قرن، فراموش شده بود. از جمله محمد حسین مهتر فرزند الداکرم اولاد.
همچنان بعضی از حوادث تاریخی که درین یادداشت‌ها نوشته شده بود، ولی افراد مُسن ازین واقعیات تاریخی آگاه نبودند. درینجا به صفحات تاریخ مراجعه کرده درباره این رویدادها جستجو کردیم. نتیجه این شد که برش‌های از آن روی‌داد‌های تاریخی را در لابلای کتاب‌ها یافتیم. از جمله جنگ «آب روغنی» که در یاداشت‌های محمد جمعه نورگ اشاره شده بود، در صفحات سراج التواریخ نیز به‌صورت اجمال یاد‌آوری کرده است.
شجره‌نامه طوایف پشی را پنجاه سال قبل ملااسحاق فاضلی از یاداشت برداری‌های افراد مُسنِ نسل‌های گذشته تحقیق و دنبال کرده است که درین راستا از 18 صاحب‌نظر درحوزه نسب‌شناسی کمک گرفته است. اسامی این اشخاص در مقدمه گرافیک شجره‌نامه ذکر شده است. نورالله افضلی درین حوزه کار پدرش را ادامه داده و نسل‌های بعدی را نیز زیر مجموعه سلسله پشت‌نامه وصل کرده است. تیم دانشنامه نگاری ما، در حوزه شجره‌شناسی کار خاصی انجام نداده است، ولی نگارنده تمامی شجره‌نامه، جاغوری، مالستان، ارزگان، جغتو و دایمی‌رشکه و سایر هزاره‌ها را جستجو کردم، اما رد پای پدران ما را در سلسله دودمان آنها نیافتم.
پس از آن بر مبنای محاسبات ریاضی نسل‌ها تحقیق کردم که اگر الله دین خان پشی از نسل تولی خان چنگیز باشد، به‌لحاظ تناسب زمانی تا چد حدی نزدیک است. گرچه ارزیابی ازین منظر تا حدودی مقارن است که الله دین خان پشی از نسل طولی خان چنگیز باشد، ولی چون اسناد معتبر وجود ندارد، نمی‌شود موضوع را از نظر زمانی مورد مقایسه قرار داد و برین مبنا نتیجه‌گیری کرد. اکنون که تیم کاری دانشنامه بغیر از شجره‌نامه هیچ سند معتبر دیگری در دست ندارد، براساس سلسله وابستگی‌ها و پیوند نسب‌نگاری شجره‌نامه، خودشانرا به پدرکلان‌ها وصل می‌نماید. در نتیجه، هیچ اسناد تاریخی معتبری در دست نداریم که الله دین خان پشی تا پنج پشت به تولی خان و تا شش پشت به چنگیزخان برسد، اما چون زنجیر اتصال این ذریه‌نگاری از قبل تعقیب شده و ادامه داشته است، ما نیز ازین چیر (راه برف‌رو) می‌رویم، به امید اینکه روزی این معما حل شود.
گرچه برخی از عزیزان پیشنهاد کردند که چون این نسب‌نگاری الله دین خان پشی تا طولی خان چنگیز قطعیت ندارد و ازین خاطر ما موضوع را نا مشخص و پوشیده بگذاریم. اما اصول دانشنامه‌نگاری حکم می‌کند که از ابهام‌نگاری به شدت پرهیز شود و آنچه واقف هستیم و بر آن اشراف داریم باید روشن کنیم.
بزرگترین چالشی که در برابر نویسندگان دانشنامه چهل باغتوی پشی قرار گرفت، تخریب و سبوتاژ کسانی بود که اول در جمع اعضای تیم کاری حضور داشتند، اما پس از گذشت شش ماه که هیچ کار عملی انجام ندادند، از تیم کاری بیرون شده و در گروپ مجمع فعالان و دیگر گروپ‌ها مطالبی نشر می‌کردند که باعث میشد تعدادی با تیم کاری دانشنامه همکاری نکنند. اما با این وجود، تیم کاری دانشنامه به مسئولیت شان ادامه داد تا اینکه در طول ده ماه توانست مطالب و مدخل‌های کتاب را به اتمام برساند.
اعضای تیم کاری دانشنامه چهل باغتوی پشی، برای اینکه کار تحقیقاتی در دانشنامه بدون دخل و تصرف به پیش برود، مستقلانه عمل کرد و پیشنهاد کمک‌های مالی «مجمع فعالان چهل باغتوی پشی» و دیگر نهادها را نپذیرفت.
اعضای تیم دانشنامه‌نگاری بارها از طریق گروپ پویش فرهنگی و بعداً از طریق گروپ مؤلفان و حامیان دانشنامه، اعلام کرد که هر فرد یا نهادی که دانشنامه را حمایت مالی می‌کند، هدف ازین حمایت فقط پشتیبانی از ارزش‌های ادبی و فرهنگی باشد و ما هیچ سفارش و پیش‌شرط کمک مالی را قبول نمی‌کنیم. بر مبنای همین موضع روشن و شفاف بود که برخی دانشنامه را حمایت مالی کردند، اما بعضی‌ها که در اول وعده حمایت مالی کرده بودند، ازین دور خودبخود خارج شدند.
اما مقالات و مدخل‌های دانشنامه، به‌دور از حُب و بُغض، چه در قبال موافقان و چه در قبال مخالفان دانشنامه، نوشته شده است. با وجودی‌که بعضی ازین اشخاص اعلامه‌ای را به اصطلاح از جانب علما و فرهنگی‌های چهل باغتوی پشی علیه دانشنامه نوشته بودند، ولی ما اصول نشراتی دانشنامه را بر مبنای بی‌طرفی مطلق و با معیار اکادمیک به پیش بردیم.
اعلامیه نویسان، چند نفر اعضای تیم کاری قبلی در دانشنامه بودند. آنان این اعلامیه را به‌نام «علما و فرهنگیان چهل باغتوی پشی» در شرایطی برون دادند که دانشنامه چاپ نشده و آنان حتا یک مقاله و مدخل دانشنامه را نخوانده بودند. رویکرد این اعلامیه در تاریخ چهل باغتوی پشی، یک رجعت‌گرایی مفتضح بود که توسط عده‌ای باسوادان نوشته و صادر گردید. زیرا هیچ کتاب در تاریخ جامعه بشری، قبل از چاب متهم و محکوم نشده است.
مقالاتی که برای دانشنامه رسیده است، مطالبِ مورد بحث آن تحقیق شده و در مواردی اگر کارنامه مثبت برخی از شخصیت‌ها اغراق‌آمیز نوشته شده بود، اصلاح گردیده است. اگر جنبه‌های منفی ناهنجاری‌های اجتماعی یکی ازچهره‌ها هیچ ذکر نگردیده است، به‌دلیل آن بوده است که آن بخش از اتفاقات، با حکومت و جامعه، هیچ ربط نداشته است. ازین خاطر موضوع به‌شکل بی‌طرفانه نشانی و مشخص شده است.
چالش دیگری که سرِ راه ما قرار داشت، نبودن فضای حضوری افراد و همکاران بود تا روی داده‌های جمع‌آوری شده مستقیم و به‌صورت مشترک کار می‌کردیم. در فضای مجازی، روی افراد اعتماد نبود که از فایل‌های نوشتاری مطالب دانشنامه نگهداری بتوانند و از پیش شان در شبکه‌ها درز نکند. ازین خاطر ریسک نکرده و هیچ مقاله و مدخلی را برای همکاران شریک نکردیم. صرفاً مطالب مقالات را از همدیگر تحقیق می‌کردیم و از بروز فایل‌ها در اپلیکیشن‌های گروپ خودداری می‌نمودیم.
در ابتدا تیم ویراستار به منظور بررسی مقالات انتخاب شد که شامل هشت نفر بودند. اما در جریان کار، برخی ازین افراد تیم کاری را رها کردند و بعضی دیگر بخاطر مصروفیت‌های شخصی و نوشتن مقالات، فرصت نیافتند در ویرایش و بررسی نوشته‌ها همکاری کنند. ازین خاطر ویرایش تمامی نوشته‌ها و مقالات بدوش نگارنده افتاد و در حد فهمم از ادبیات و دستور زبان دری-فارسی، تمامی مقالات را ویرایش کردم. چون قرار بود برخی از همکاران دیگر نیز در اصلاح و ویرایش نوشته‌ها سهم بگیرند، در آخر هر مدخل و مقاله، اسمم را به‌عنوان ویرایشگر نوشتم. قرار بود دیگران نیز وقتی مدخل‌ها را ویرایش می‌کنند، از همین روش استفاده کنند تا مسئولیت ویراستار مشخص شود. اما بعداً که هیچ کسی سهم نگرفت، این شیوه تا آخر ادامه یافت.
خیلی اندکی از نوشته‌ها و مقالات در حد یک مقاله به مفهموم واقعی کلمه خوانده میشد و با سختی جمله‌ها را قطعه و بریده کرده باهم می‌چسپاندم تا مفهوم حاصل شود. بیشتر نوشته‌ها را اول می‌خواندم و بعد مطالب بحث آنرا از نو می‌نوشتم. زیرا خود آن نوشته‌ها به‌دلیل مراعات نکردن روش جمله‌نگاری و ضعف شدید نویسندگی؛ قابل اصلاح نبود. اما اطلاعات اغلب این داده‌ها مهم و ارزشمند بود.
در کنار نوشته‌ها، برخی مقالات از صحبت‌های تلفنی یاداشت برداری و بعداً تایپ شده است. همچنان به پیام‌های صوتی گوش داده و تایپ کردم.
چون هزینه‌ای برای دانشنامه وجود نداشت، نتوانستیم ویرایش کتاب را به ویراستار حرفوی محول کنیم. به چالش کشیدن کتاب توسط مخالفان، برخی را که قرار بود حمایت مالی کنند، منصرف کرد. ازین خاطر کتاب را خودم ویراستاری کردم که یقیناً اشکالات تایپی دارد.
برخی از عزیزان از اول اقدام نوشتن دانشنامه در کنار ما همچون کوه سنگین و پابرجا بودند و از هیچ بادی نلرزیدند. از یزدان بخش حاتمی بخاطر موضع قاطع و همکاری شان در نوشتن مقالات تشکر می‌کنم. از نورالله افضلی بخاطر حمایت شان از دانشنامه و گرد‌آوری شجره‌نامه چهل باغتوی پشی سپاس‌گزارم.
از رحمت زاهدی بخاطر گرافیک شجره‌نامه و مرضیه زاهدی، ظاهر نور، عزت الله احمدی بخاطر نوشتن مقالات متشکرم. از حنیف کارگر بخاطر حمایت از دانشنامه و یاداشت‌های پدرش تشکر می‌نمایم.
از نیک محمد نیک‌بین که عمده‌ترین هزینه چاپ دانشنامه را پرداخته است سپاس‌گزاریم.
از محمدخان بابایی، منصور سلطانیان، حاجی ظاهر نور و ابراهیم نظری بخاطر حمایت‌های فرهنگی و مالی تقدیر و تشکر می‌نمائیم.
مدیریت دانشنامه چهل باغتوی پشی
9 آگوست 2023
