پژوهشی از وضعیت اقتصادی مردم
اقتصاد دریک تعریف ساده عبارت از مطالعه نحوه استفاده یک جامعه از منابع و امکانات محدود در جهت رفع نیازمندیهای نامحدود می‌باشد. اقتصاد یک علم اجتماعی است که همواره با تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات رابطه مستقیم دارد و فلسفه اقتصادی همچون علم تصمیم گیری زندگی روزمره ما را اداره می‌نماید.
اقتصاد، تولید، مصرف، عاید، کار، بیکاری، فقر و ثروت همواره از دغدغه‌های اصلی و یکی از مهمترین عوامل تحرک بشر امروزی را تشکیل میدهد. به‌طوری که میزان درامد و ثروت یک جامعه تاثیر بسزایی روی سایر عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری داشته و به نحوه این عوامل را تحت تاثیر قرار میدهد.
افغانستان یک کشوری با منابع عظیم طبیعی و موقعیت استراتژیک و مهم اقتصادی بوده اما نحوه استفاده از این منابع و امکانات همواره مورد پرسش قرار داشته است. بخاطر اینکه اقتصاد افغانستان باتوجه به منابع طبیعی و موقعیت ترانزیتی آن مورد استفاده آنچنانی صورت نگرفته و در اقتصاد آن نقش چندانی ایفا ننموده است. به همین علت است که افغانستان همواره در زمره یکی از فقیرترین کشورهای دنیا قرار داشته و جمعیت نزدیک به شصت فیصد مردم آن زیر خط فقر به سر می‌برند.
وضعیت اقتصادی چهل باغتوی پشی منحیث یکی از روستاهای مرکزی افغانستان نیز از قاعده مذکور مستثنی نبوده و همواره متاثر از وضعیت عمومی و اوضاع اقتصادی کشور بوده و می‌باشد. بناً ما سعی داریم طی مقاله مذکور، وضعیت اقتصادی مردم، راه‌های تامین درآمد و معیشت مردم چهل باغتوی پشی را در گذشته و حال، به صورت مختصر مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. البته بنابر نبود منابع و ماخذ کتبی، در رابطه به تدوین این مقاله، دست خیلی باز نداشته و سعی می‌کنم از منابع دیگری مانند مصاحبه با افراد ساکن چهل باغتوی پشی، تهیه پرسشنامه و نقل و قول افراد ساکن در منطقه، استفاده کنم.
به‌صورت عموم وضعیت اقتصادی مردم چهل باغتوی پشی را به دو قسمت مهم میتوان تقسیم و مورد بررسی قرار داد. قسمت اول، وضعیت اقتصادی مردم از گذشته صد سال به این طرف و قسمت دوم وضعیت اقتصادی مردم بعد از سال دوهزار میلادی و پس از ختم دوره اول حکومت طالبان و روی کارآمدن دوره دموکراسی در افغانستان.
الف: وضعیت اقتصادی مردم در گذشته نزدیک به یک قرن اخیر.
با توجه به منابع و نقل و قول‌های سینه به سینه از افراد مسن و محاسن سفیدان در چهل باغتوی پشی، و با بررسی و تحقیق نسبت به قریه‌های همجوار چهل باغتوی پشی، به این نتیجه میرسیم که، وضعیت اقتصادی مردم چهل باغتو از گذشته‌های خیلی دور به این طرف تا زمان تشکیل دولت انتقالی و شروع حاکمیت حامد کرزی و آغاز دوره دموکراسی در افغانستان، چندان مطلوب نبوده و مردم چهل باغتوی پشی طی این مدت در یک رکود مطلق اقتصادی، عدم حمایه دولت, عدم دسترسی به راه‌های مواصلاتی مناسب جهت تامین منابع مورد نیازو نداشتن سهم ارزنده و مفید در ادارات دولتی و باالطبع نداشتن افراد و اشخاص مهم جهت جلب و جذب کمک‌های دولتی قرار داشته و از کمترین امکانات رفاهی جهت تامین و بهبود وضعیت اقتصادی شان برخوردار نبوده است. در طی سالهای یاد شده وضعیت این مردم به شدت ضعیف بوده و اکثریت مطلق مردم این روستا در فقر و تنگدستی به سر می‌برده است. منبع اصلی تامین مایحتاج زندگی اکثریت این مردم در طول این سالها، کشت و زراعت، دامداری و مالداری بوده و از راه کشت و زراعت تامین معیشت می‌نموده‌اند. البته با توجه به جغرافیای سرد و کوهستانی این منطقه و نبود زمین‌های هموار و حاصل خیز و قلت آب، عنصر کشت و زراعت پاسخگوی نیازمندیهای کامل مردم این منطقه نبوده و مردم همواره با محدودیت‌های فراوان و با کمترین امکانات اقتصادی و رفاهی زندگی گذرانده و در مشقت به سر برده اند.
محصولات مهم زراعتی در این منطقه عبارت‌اند از جو، جواری، گندم، عدس، لوبیا، نخود و غیره بوده است. ازعلوفه جات نظیر رشقه، شفدر، بیده، کوده و راف برای نگهداری حیوانات و مالداری استفاده صورت گرفته و صنایع دستی مانند، قالین و گلیم بافی, خامک دوزی, نجاری و آهنگری نیز بخشی از راه‌های تامین مخارج زندگی این مردم بوده است. به دلیل محدودیت و محرومیت جغرافیایی و دستگاه حکومتی، تجارت نقش اندکی در وضعیت اقتصادی و تامین مخارج زندگی مردم در طی سالهای مذکور داشته است.
ب: وضعیت اقتصادی مردم بعد از سال دوهزار میلادی وشروع حاکمیت دموکراسی تا به امروز
بعد ازختم دوره اول حاکمیت امارت اسلامی طالبان و با ورود امریکا و سایر کشورهای حامی دموکراسی در افغانستان، وضعیت اقتصادی این مردم شاهد تغییرات قابل توجهی گردید. با شکل گیری نظام جمهوری و مردم سالاری در افغانستان، زمینه تحصیلات عالی، تجارت، کار و بار و دسترسی به تکنولوژی برای مردم فراهم شد. باتوجه به فرصت‌های ایجاد شده برای مردم، شرایط مهاجرت‌های قانونی و فرا قانونی درکشور و برای چهل باغتوی پشی بوجود آمد که در زیر به صورت مفصل به بحث و بررسی هریکی از این عوامل مهم و موثر خواهیم پرداخت.
- کشت وزراعت: کشت و زراعت آبیاری و مالداری یکی از عناصر اساسی در اقتصاد مردم بوده و نقش غیر قابل انکار در وضعیت اقتصادی و تامین معیشت مردم چهل باغتوی پشی داشته است. زراعت از گذشته‌های خیلی دور تا به امروز تاثیر به سزایی در تامین و امرار حیات این مردم داشته است. با روی کار شدن حاکمیت جدید، زمینه کشت وزرع برای مردم از حالت سنتی مطلق به سوی میکانیزه شدن حرکت کرد. ورود ماشین آلات نظیر، تراکتور، تریشر و ماشین‌های باربری، وضعیت زراعت مردم نسبتا حالت ماشینی به خود گرفته و رشد اندک در زمینه زراعت رونما گردید.
- مهم ترین محصولات زراعتی این منطقه عبارت اند از، گندم، جو، جواری، کچالو، پیاز، نخود لوبیا، عدس، زردک، شلغم و گیاهان علوفه‌ای نظیر رشقه، شفدر و محصولات میوه نظیر زردالو، سیب، شفتالو، توت و میوه جات خشک نظیر، بادام و چارمغز می‌باشد. البته درختان غیر مثمر مانند بید، چنار و ارچه نیز نقش مهم اقتصادی در زمینه نجاری و تامین چوب سوخت زمستانی دارند.
- در بخش مالداری نگهداری و استفاده از حیوانات اهلی نظیر، گاو، گوسفند، بز و شتر مروج بوده و نقش مهمی در زمینه تامین مایحتاج زندگی این مردم دارا می‌باشد. مستفید شدن مردم از لبنیات نظیر، ماست، دوغ، چکه و قروت، ماحصل تلاش‌ها در زمینه مالداری بوده است.
- تجارت و داد و ستد: تجارت از گذشته‌های دور تا به امروز، بخشی از فعالیت‌های اقتصادی و تامین معیشت این مردم را تشکیل داده و میدهد. گرچه نقش عنصر تجارت در تامین مایحتاج این مردم در گذشته کمتر بوده اما به مرور زمان و با بهبود راه‌های مواصلاتی و پیشرفت در زمینه تکنولوژی و ورود وسایط نقلیه مانند موترهای مسافربری وباربری، نقش عنصر تجارت در زندگی مردم برجسته تر و بیشتر گردیده است. مرکز داد و ستد چهل باغتوی پشی را بازار این منطقه تشکیل داده است که تقریبا نود در صد کالا روزانه در آنجا معامله می‌شود. ضروریات اولیه و نیازمندیهای ابتدایی مردم از این بازار تامین می‌گردد. بازار چهل باغتوی پشی شامل یک صدو پنجاه دکان است که حدود نود دکان آن مشغول فعالیت‌های تجاری و عرضه خدمات برای مردم است.
صاحبان این بازار و دکان‌ها، باشنده‌های بومی این منطقه (روستا) بوده که ضمن تهیه و تامین کالا و خدمات برای مردم، ازهمین طریق زمینه کسب درآمد و تامین معیشت خوانواده‌های خودشان نیز فراهم می‌گردد. منبع و مرجع تامین مواد و کالاهای مورد نیاز برای بازار چهل باغتوی پشی و تجاران آن، مرکز جاغوری بازار سنگماشه و شهر غزنی است. به‌صورتی که اکثر کالاها و وسایل و مواد مورد نیاز از این مراکز به بازار چهل باغتوی پشی وارد می‌گردد. همچنان محصولات کشاورزی و مالداری و دامداری مربوط به منطقه که شامل، چوب‌های اره کشی و نجاری, میوه جات خشک نظیر، کشته، بادام، چهارمغز، توت خشک به بازار سنگماشه و مرکز غزنی صادر می‌گردد.
- کارگاهای شخصی و صنعت دستی مانوفاکتوری کوچک نظیر، قالین و گلیم بافی، آسیاب‌های آبی در گذشته و آسیاب‌های برقی در حال و کارگاه‌های نظیر، خیاطی، نجاری، آهنگری، نان‌وایی، مستری‌گری در حال حاضر در بازار چهل باغتوی پشی به صورت اندک و انگشت شمار در حال فعالیت بوده و زمینه تمویل مالی و تامین معیشت تعداد محدود از مردمان این قریه را فراهم می‌سازد.
- صنایع دستی: صنایع دستی از قبیل، خامک دوزی در گذشته نقش نسبی در فعالیت‌های روزمره و تامین معیشت این مردم داشته است. اما به مرور زمان نقش این عنصر به دلایلی نامعلوم در زندگی و تامین درآمد مردم کمتر و حتی صفر گردیده است. تنها صنعت دستی که تا به حال اندکی نقش خود را در زندگی این مردم حفظ نموده و مروج می‌باشد، صنعت دستی خامک دوزی می‌باشد که در حال حاضر بیشتر در بین مردم مروج بوده است. اکثر خانواده هایی که سرپرست آن زنان می‌باشد، بیشتر از همین طریق تامین معیشت و امرار حیات می‌نمایند.
- مامورین ملکی: (دولتی و خصوصی) طبق تحقیقات صورت گرفته در چهل باغتوی پشی، بیش از پنجاه مامور دولتی و خصوصی مصروف به‌کار هستند. اکثر این مامورین را معلمین مکاتب، مامورین و داکتران کلینک این منطقه و موسسات و انجوهای خیریه تشکیل میدهد. خانواده‌های اکثر این مامورین، منابع درآمد و تامین معیشت شان همان معاش می‌باشد و در کنار سایر منابع عایداتی شان سهم ارزنده در تامین مایحتاج زندگی خوانواده هایشان ایفا می‌نمایند.
- مسافرین خارج از کشور (تمویل کننده گان خارجی): در گذشته قریب به یک قرن و بیشتر از آن و با توجه به کمیت نفوس چهل باغتوی پشی و مصرف پایین جامعه و عدم امکانات و زمینه‌ی سفر به خارج از کشور، نقش شان در وضعیت اقتصادی خیلی اندک بوده و معدود افراد این منطقه جهت تامین معیشت و بهبود وضعیت اقتصادی، اقدام به مهاجرت و سفر به بیرون از کشور می‌نموده‌اند. بیشتر این مسافرت‌ها به کشورهای همسایه پاکستان و ایران بوده و معمولا از آن فراتر نمی رفته است. اما با ورود به عصر جدید اقتصادی و با توجه به سهولت مسافرت‌ها و ایجاد پیمان‌های تجاری و کارگری بین کشورها، زمینه مسافرت به سهولت فراهم شد. به خصوص بعد از دهه هفتاد و هشتاد هجری و رونق گرفتن مهاجرت‌ها و با ازدیاد نفوس و نیازمندی‌ها و مصارف خوانواده‌ها. ازین رو دیگر زراعت و مالداری به تنهایی پاسخگوی نیازمندیهای مردم نبوده و اکثر خوانواده‌ها با فرستادن یک یا چند عضوی از خانواده و به خصوص جوانان شان به خارج از کشور، زمینه تامین معیشت و بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌های شانرا فراهم آوردند.
نظر به تحقیقات صورت گرفته و مصاحبه‌های انجام شده، به این نتیجه دست می‌یابیم که امروزه در حدود هفتاد فیصد از نفوس مجموعی مردم این منطقه (روستا) برای تامین مایحتاج زندگی و امرار حیات شان، وابستگی مستقیم به کمک‌ها و مساعدت‌های مسافرین و کارگران شان در خارج از کشور داشته است. فیصدی اندک متباقی نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم از این کمک‌ها مستفید گردیده و کم و بیش وابسته به کمک اقارب و دوستان شان در خارج از کشور می‌باشند.
نبودن زمین‌های کافی زراعتی، پایین بودن زمینه کسب و کار و کارهای روز مزدی؛ از عوامل مهمی بوده است که در افزایش مسافرت‌ها به بیرون از کشور جهت تامین معیشت و حمایت از خانواده‌ها نقش برجسته داشته است. درحال حاضر و در شرایط فعلی، رکود اقتصادی، عامل و محرک اصلی چرخه زندگی مردم، همان مسافرین و کارگران خارج از کشور هر خوانواده بوده و بدون ارسال پول‌ها و حواله‌جات خارجی، زندگی برای ساکنین داخل این منطقه دشوار خواهد شد.
- کمک‌ها و مساعدت‌های دولتی و موسسات خیریه خارجی: از آنجاییکه افغانستان یک کشور فقیر و جنگ زده و دارای یک اقتصاد ضعیف و وابسته به کمک‌های خارجی است، کمک‌های خیریه زیادی سرازیر می‌گردد که متاسفانه با وجود فساد گسترده دولتی و عدم مدیریت درست، سهمی خیلی اندکی از این کمک‌ها در ولایات و لسوالی‌ها و قریه جات دور دست می‌رسد. بنا گفته می‌توانیم که با وجود اقتصاد ضعیف مردم چهل باغتوی پشی، فاملین مستحق سهم ناچیزی از دریافت کمک‌های دولتی و موسسات خیریه دریافت می‌کنند. میتوان گفت که سهم دولت در توزیع کمک و اعانه‌های حمایتی از خوانواده‌های دارای اقتصاد ضعیف در این منطقه بسیار ناچیز و اندک بوده است.
منابع: محمد علی حیدری کلانتر بازار چهل باغتوی پشی، مدیرخانو دکاندار بازار، آخوند محمد زمان احسانی یکی از دکانداران بزرگ بازار چهل باغتوی پشی، مدیر شریف بابایی مدیر لیسه ذکور، شیرخان نجفی دکاندار، حاجی هادی و آقای فاضلی.
مصاحبه تلفونی و حضوری ظاهر رضایی با بیش از پنجاه تن از ساکنین چهل باغتوی پشی.
نویسنده: ظاهر رضایی
ویرایش: نادرشاه نظری، 23 جولای 2023
