چهل باغتوی پشی، قبل از سال‌های 1300 تا 1305، مربوط به حوزه اداری جاغوری بوده است، اما بنا به اسبتداد خوانین محلی، به گفته جمی ارباب گزکی، به قلمرو اداری ارزگان الحاق می‌شود. از آنجایی‌که چهل باغتوی پشی نسبت به مرکز ولسوالی جاغوری، در مقایسه با ولسوالی مالستان، فاصله زیادی دارد، این ناحیه بار دیگر بنابه تقاضای بزرگان منطقه، در سال 1352، از میرادینه مالستان به سنگماشه جاغوری تبدیل می‌گردد.
چهل باغتوی پشی از مرکز جاغوری 20 کیلومتر فاصله دارد و اولین آغیل‌های چهل باغتوی پشی که با کوتل جاشه هم مرز است، شلبینک، گردو، روشنگ و پامک می‌باشد. قریه‌های مذکور، سمت شرق چهل باغتوی پشی قرار دارد.
نوار مرزی چهل باغتوی پشی را، سلسله جبل‌های بلند احاطه کرده که بلندترین آن کوه سرخ سنگ به ارتفاع 12565 فوت، برابر با 3829 متر و 3.8 کیلومتر است. از کوتل سرخ سنگ تا کوه قلخ، این رشته گردنه‌ها و تپه‌های به‌شکل حلقه‌وی ادامه می‌یابد تا اینکه به بلندترین قله خاکریز می‌رسد. کوه خاکریز به ارتفاع ۳۴۵۰ متر ازسطح بحر بلند است و این قله با نام تاریخی «باد آسیاب» مشهور می‌باشد.
خط مرزی مدَورِ چهل باغتوی پشی که از فراز کوتل‌ها و گردنه‌ها؛ گاهی صعود و گاهی فرود می‌یابد، از پشته بابه، تیلوم، پیدگه، جاله، آبروشان و ریخی عبور کرده از تپه جاشه و کوتل کمانگر ایبدی می‌گذرد. سلسله گردنه‌ها و سنگ‌خراش‌های زیگزالی از مدار حلقه‌های دایره‌ای عبور می‌کند تا اینکه از پشته‌ی چهل باغتوی اوقی، پشته قلدی و توغلوغ دوباره به سرخ سنگ متصل می‌گردد.
کوتل جاشه الی کوتل قبرغه که طول کل ناوه را تشکیل می‌دهد، حدود 10.5 کیلومتر می‌باشد. فاصله از کوتل جاشه تا مرز آخری چهل باغتو(کوتل سرخک و بوم عرب) حدود 13.45 کیلومتر می‌باشد. فاصله میان کوه اوبه الی کوه سرخ سنگ، حدود 6.87 کیلومتر است.
ارتفاع کوه اوبه، 12238 فوت، برابر با 3730 متر و 3.7 کیلومتر، ارتفاع کوه قلخ 11786 فوت برابر با 3592 متر و 3.5 کیلومتر و فاصله میان کوه‌های آهنکشته و کوه‌های مدک،8.50 کیلومتر می‌باشد.
طول البلد و عرض البلد
(Longitude and latitude)
از آنجایی‌که هر نقطه‌ی از کره زمین طول البلد و عرض البلد خاص خود را دارد، مرکز چهل باغتوی پشی (بازار) در 33 درجه شمالی و 67 درجه شرقی قراردارد.
سرزمین چهل باغتوی پشی قبلاً مربوط مالستان بوده است. نام قبلی مالستان دای‌فولاد بوده و بگفته بصیر احمد دولت آبادی، مردم دای فولاد در گذشته منطقهی وسیعی را از شمال شرق قندهار تا حدود جاغوری را در اختیار داشتند و در مناطق اجرستان، مالستان، کیجران و قسمتی از ارزگان گسترده بودند.
طایفه پشی، مناطق چهل باغتوی پشی و دیگر ساحات پشی را، سال‌ها از مالستانی‌ها اجاره می‌گرفته اما در زمان «دولت پلاد»، (پسر عالم ولد افغان و لد سعید محمد) به اثر جنگ و دعوا با مالستانی‌ها، سرانجام به مالکیت چهل باغتوی پشی درآمده است.
مردم پشی از ذریه الله دین خان پشی است. الله دین خان سه پسر بنام‌های «اوته»، «دلکه» و «خدمت» داشته است. از دلکه هم سه پسر بنام‌های «روزی خان گزکی»، «غازی خان» و «پیگ علی» به‌جا مانده است. اهالی جاکه و دادی از دودمان خدمت است، پیک علی مربوط به مردم پیگ و روزی خان گزکی پدرکلان طایفه گزکی است. غازی خان نیز پدرکلان عالم و دوست علی می‌باشد.
برای فهم بهتر خوانندگان، پشت‌نامه آقای نورالله افضلی را دنبال می‌کنم تا ببینیم به چند پشت به الله دین خان پشی می‌رسد:
نورالله افضلی ولد ملا اسحاق فاضلی، ولد غلام حسن، ولد علی کرم، ولد حسن، ولد یاری، ولد محمد بیگ، ولد دولت بیگ، ولد زرخوش، ولد صفابیگ، ولد داد بیگ، ولد روزی خان گزکی، ولد دلکه، ولد الله دین خان پشی.
یک نمونه دیگر را از قریه نورگ دنبال می‌کنم:
امیرمحمد ولد موسی، ولد علی بابا، ولد علی بخش، ولد محمد آکه، ولد دلبی، ولد توری، ولد دولت پلاد، ولد عالم، ولد افغان، ولد سید محمد، ولد غازی خان، ولد دلکه، ولد الله دین خان پشی.
چهل باغتوی پشی دارای ده قریه می‌باشد که معرفی مبسوط تمامی آغیل‌ها و ملابستی‌ها، در مدخل قریه‌های دانشنامه صورت گرفته است. درینجا صرفاً به‌شکل مختصر به اسامی قصبه‌ها و موقعیت آنها اشاره می‌شود.
قریه آهنکشته در سمت جنوب چهل باغتو واقع شده و این منطقه را با نواحی بابه، تیلوم، مسکه و پیدگه وصل می‌کند. قریه میانه در مرکز چهل باغتو و نفس منطقه موقعیت دارد. قریه توغلوغ در جهت شمال شرق و در دامنه کوه سرخ سنگ واقع شده است.
قریه چهارشنبی به آغیل‌های متعددی تقسیم شده و در نواحی غرب ناوه چهل باغتوی پشی، در جوار آغیل‌های میانه و گزکی افتاده است.
قریه گزکی در استقامت غرب چهل باغتوی پشی و نزدیک کوتل قبرغه زینت‌بخش نمای منطقه است. قریه قلدی، در کرانه‌های شمال شرق، دارای مقام مکانی استراتژیک است که با قله‌های خشن و ناصاف خودنمایی می‌کند.
قریه نورگ، در نفس دیگر آغیل‌های دور و اطراف واقع شده که به‌جز تپه خاشه‌جای کاکی، کوه وکوتل دیگری ندارد. قریه میسه در قسمت جنوب شرق چهل باغتو قرار دارد که در دامنه سلسله قله‌های جو قول، سیاه‌درنگ و باداسیه واقع شده است.
قریه مقصود به مجموعه آغیل‌های خانوار کاکاخیل گفته می‌شود که در اطراف و اکناف دیگر قریه‌ها چهل باغتو واقع شده است. چون مرکز ملابستی و مسجد در قریه مقصود ساخته شده است، کل خاندان این مجموعه به‌نام قریه مقصود اطلاق می‌شود.
قریه مدگ، اولین قریه چهل باغتوی پشی است که در شرق منطقه موقعیت دارد. سلسله جبال باداسیه، جوقول و نی‌قول در سمت جنوب غرب این قریه افتاده و دارای مراتع، چراگاه‌ها و علف‌‌زارهای مهمی می‌باشد.
از میان مجموعه قریه‌های چهل باغتوی پشی، قریه چهارشنبی نام پدر کلان این خانواری است و آغیل‌های مربوطه آن از خود نام جداگانه دارد. ازین خاطر مکان مشخصی بنام چهارشنبی وجود خارجی ندارد. همینطور گزکی نیز نام پدرکلان اهالی گزکی است و آغیل‌های گزکی هرکدام از خود نام‌های جداگانه دارد.
همچنان قریه مقصود، یک آغیل کوچک است، ولی چون مثل چهارشنبی و گزکی، تعلقات مشترک خانواری توانسته است آغیل‌های دور و نزدیک آنرا حول یک مکان بنام مقصود متمرکز کند و مسجدی به‌نام این قریه تآسیس نمایند.
بازار چهل باغتوی پشی، در ساحه چکه‌گک واقع شده و حدود 150 باب دکان، چند مکتب و یک کلینیک دارد. معرفی مکاتب چهل باغتوی پشی، در مدخل «سیر تاریخی معارف در چهل باغتوی پشی» درین دانشنامه ذکر شده است.
درباره شخصیت‌های تاریخی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی، نظامی و اجتماعی چهل باغتوی پشی نیز در مدخل جداگانه شخصیت‌ها پرداخته‌ایم و علاوه بر آن در مدخل قریه‌ها نیز معرفی و یاد‌آوری گردیده است.
در مدخل شخصیت‌ها، مدخل قریه‌ها و موضوعات تاریخی، تمامی معلومات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی؛ مفصل ذکر شده و تا جایی که تاریخ به‌یاد دارد، به همه چیز پرداخته‌ایم.
داده‌های اطلاعاتی پیرامون همه‌ی معلومات سیاسی، تاریخی، نظامی و رویدادهای اجتماعی چهل باغتوی پشی به‌شکل تحقیقات میدانی و استفاده از منابع مکتوبی و مصاحبه‌ها، جمع‌آوری و ثبت گردیده است. ذکر تمامی منابع در پایان مقالات ارجاع‌نویسی شده است.
منابع: زندگی‌نامه جمی ارباب، یادداشت‌های ملااسحاق فاضلی، مرور کوتاه به تاریخچه پشی نوشته نورالله افضلی، یادداشت‌های محمد جمعه نورگ، اطلاعات موقعیت جغرافیایی چهل باغتوی پشی از عبدالطیف عرفان با منبع تحقیقی گوگل میپ، شاهنامه فردوسی، تاریخ بلعمی و ویکی پدیا.
نویسنده: نادرشاه نظری، 18 جون 2023
فاصله میان کوتل جاشه الی کوتل قبرغه حدود 10.5 کیلومتر.[1]
فاصله از کوتل جاشه الی مرز آخری چهل باغتو (کوتل سرخک و بوم عرب) 13.45 کیلومتر. [2]
فاصله میان کوه اوبه الی کوه سرخ سنگ در حدود 4.76 کیلومتر که برابر است با 4760 متر. [3]
فاصله میان کوه قلخ الی کوه تغلوغ در حدود 6.65 کیلومتر که برابر است با 6650 متر. [4]
فاصله میان کوه‌های آهنکشته و کوه‌های مدگ در حدود 8.50 کیلومتر که برابراست با 8500 متر.[5]
ارتفاع کوه سرخ سنگ حدود فوت 12832، برابر است با 3911 متر و 3.9 کیلومتر. [6]
ارتفاع کوه اوبه در حدود 12244 فوت که برابر است با 3731 متر و 3.7 کیلومتر.[7]
ارتفاع کوه قلخ حدود 11797 فوت است که برابر است با 3595 متر و 3.5 کیلومتر.[8]
ارتفاع کوتل قبرغه در حدود 11270 فوت می‌باشد که برابر است با 3435 متر و 3.4 کیلومتر.[9]
ارتفاع کوه توغلوغ در حدود 12583 فوت، برابر با 787 متر و 7.87 کیلومتر.[10]
