قریه قلدی

• قلدی /qhaldai

قریه‌ای در چهل باغتوی پشی

قلدی یکی از قریه‌های مهم و تاریخی چهل باغتوی پشی است که در قسمت شمال و بخش‌هایش در شمال غرب چهل باغتوی پشی موقعیت دارد. قله‌های بلند و تپه‌های پر پیچ و خمی دارد که خط مرزی میان چهل‌باغتوی اوقی و چهل باغتوی پشی را برجسته می‌سازد.

قلدی در پشته‌ی بازار چهل باغتوی پشی افتاده و برخی از آغیل‌هایش در مرکز بازار فاصله چندصد متری دارد، اما آغیل‌های دورتر تا سه کیلومتر با بازار مسافه دارد.

وجه تسمیه «قلدی»، به ترکی، «قال» به معنی حاشیه و کنار گذاشتن است و «دای» و «دی» به معنی انبار بوته و علف می‌باشد. برخی از صاحب‌نظران معتقدند که قلدی چون دو کلمه مرکب «قل+ دای» است، دی یا دای در گویش هزارگی اصیل و بزرگ معنی میدهد. یعنی قُلِ بزرگ.

اهالی قلدی، از دودمان جلال‌الدین پدر کلان قلدی، معروف به چوری است. جلال الدین چوری پسر دوست علی در شب حمله و تهاجم مالستانی‌ها متولد می‌شود و ازین خاطر به چوری معروف شده است. اگر بخواهیم پشت‌نامه یکی از افراد قلدی را دنبال کنیم تا دوزاده پشت به الله دین خان پشی می‌رسد. مهمدی فرهمند ولد حسن علی، ولد عوض حوالدار، ولد مراد بای، ولد نوری، ولد مولی، ولد صلاح، ولد دارو، ولد جال الدین چوری، ولد دوست علی، ولد غازی خان، ولد دلکه، ولد الله دین خان پشی.

قریه قلدی از پنج خانوار تشکیل شده که چهار خانوارش فعلاً در قلدی زندگی می‌کند و یک خانوار بنام زلبیک، قلدی را ترک کرده در پاکستان به‌سر میبرند.

در قلدی فعلاً 87 خانواده زندگی می‌کند که حدودِ 335 نفر نفوس دارد. چند برابر اهالی این قریه خارج از منطقه نقل مکان کرده‌اند. ازین جمله حدود هشتاد خانواده در کویته پاکستان زندگی می‌کنند، شصت خانواده در مزار شریف، سی خانواده در هلمند، چهل خانواده در غزنی، بیست خانواده در سبز چوب بالای سنگماشه، هشت خانواده در کابل، پانزده خانواده در هرات، بیست خانواده در بریتانیا و شش خانواده در ایران هستند.

از چهره‌های متنفذ و شاخص این قریه در گذشته می‌توان از ظلال بیگ، شیخ محمد شریف (به مدخل شیخ محمد شریف مراجعه شود) یکی از پیشگامان عالم دینی و اولین ملای چهل باغتوی پشی، علی جمعه قریدار، شیخ محمد تقی، براتعلی بکله، علی جان پهلوان، عوض علی حواله دار، جان علی قومندان، حیدرعلی، ملااحمد احسانی، (به مدخل جان علی قوماندان، مدخل برات بکله، مدخل خادم زوار مراجعه شود) حاجی محمد عسکر، جمعه خان نماینده.

از شخصیت‌های معاصر این قریه می‌توان از حسین علی خواجه، محمد جان، خلیفه رفیق متنفذ و یکی از اولین خیاط‌های چهل باغتوی پشی، باشی حسن‌علی متنفذ، جگلن اسماعیل خان، خادم زوار متنفذ و مجاهد، عبدالکریم اخلاقی مجاهد، محمد حسن صالحی مجاهد، چمن لالی مجاهد، شاه حسین یعقوبی مجاهد، (به مدخل گروه‌های مسلح چهل باغتوی پشی مراجعه شود) صفر علی ثاقب؛ معلم، و وکیل شورای ولایتی اسبق، (به مدخل صفرعلی ثاقب مراجعه شود) ملا حسین انوری وکیل دادگستری وقت، ملابرات، مردان ماما، محمدعلی حیدری کلانتر بازار چهل باغتو، معلم قادربخش از اولین معلم چهل باغتوی پشی، سرمعلم علی مدد، معلم بوستان در لیسه سلطانی و معلم عبدالخالق، احمدعلی بیو، خلیفه عبدالحمید، جمعدار عبدالحسین، محمداکبر احمدی، اسحاق‌علی جوادی مقیم سویدن، حاجی نادرشاه، ملابرات، مستری محسن، ملاحیدرعلی و ملا محسن نام برد.

برخی از شخصیت‌های اهالی قلدی ساکن مزارشریف مثل داکتر احمدجان‌، داکتر زمان‌، داکترعزیز‌، حمیدالله، داکتر‌ نصرت‌، داکتر منیر، حاجی جمعه، احد، محمد جمعه، محمد نبی و غیره می‌باشد.

فعالین برحال نسل این قریه

فوزیه احسانی معین وزارت ترانسپورت، لیاقت فروتن، عبدالاحد علی زاده، محمد موسی پلوت، امان یعقوبی، فارغ‌التحصیل دکترا از جاپان، نجیب شریفی دکترا از کمبریج بریتانیا، (به مدخل نجیب الله شریفی مراجعه شود) اختر محمد جانباخته، (به مدخل اخترمحمد مراجعه شود) گشتی رضایی سرباز جانباخته، حسین علی رضایی سرباز جانباخته، حنیف جوادی سرباز جان‌باخته.

فعالین هنر و ادبیات

موسی زوار کمدین، مرحوم رمضان کلانتر کمدین، حاجی سخی ثاقب؛ دمبوره نواز و ترانه سرا، غلام علی ثاقب؛ دمبوره نواز و ترانه سرا، صفرعلی ثاقب؛ شاعر و طنز پرداز، چمن دی‌دوخوان، نجیب نوروزی دمبوره نواز جوان.

بخش زنان

خییر خورکه زن شجاع، دلیر و با افکار اقتصادی بود که در خریدن زمین برای قلدی نقش فعال بازی کرده است. او در مقابل مامور مالیات وقت ایستاده و از سهم قلدی مالیات اضافه بر خلاف دیگر مناطق پرداخت نکرده است. ایشان همیشه دستی به خرید زمین برای فرزندانش داشت و تا حالا نوادگانش ازین امر خییر استفاده برده است.

شفیقه حیدری، (به مدخل شفیقه حیدری مراجعه شود) فارغ‌التحصیل رشته کامپیوتر از دانشگاه کابل و یکی از همکاران منابع داده‌ها به دانشنامه چهل باغتوی پشی، همچنان یاقوت حیدری، (یاقوت حیدری نیز مدخل جداگانه دارد) خواهرش فارغ‌التحصیل کامپیوتر در دانشگاه کاتب، از جمله دختران فرهنگی فعال هستند.

از دختران قریه قلدی که تا مقطع لیسانس تحصیلات دارند می‌توان از اسامی ذیر نام برد:

شفیقه حیدری، یاقوت حیدری، زریبا احمدی، ثریا زاهدی، کامله زاهدی، شکریه علی‌زاده، نجیبه علی زاده و ملکه جوادی.

برخی از زنان قریه قلدی در چهل باغتوی پشی معلم و آموزگار هستند. از شریفه کریمی، ملکه حیدری، ثریا زاهدی. خانم شکریه علی زاده، دارای مدرک لیسانس روان شناسی در کلینک چهل باغتوی پشی مشغول خدمات رسانی می‌باشد.

قلدی دارای زمین‌های حاصل خیز است که آب و هوای متناسب دارد. تپه‌های سرسبز و مراتع خرم برای مالداری مساعد است. تفریح‌گاه‌ سیاسنگگ یکی از محل گردش‌گری اهالی قلدی است که تابستان‌ها همه ساله در عید‌ها و سال نو آنجا کوته می‌روند. این محل برای خانواده و میله زنان و مردان مکان چکرگشتی مناسب است.

بلندترین کوه‌های قلدی بنام «بلنه پامی» یاد می‌شود که گروهای جهادی از آن به‌حیث سنگر استفاده می‌کردند. کوهای دیگر قلدی به‌حیث علف‌چرهای عمومی استفاد می‌شود. تپه‌های غیغزار، سنگ پو، میان کلدوسنگ، شمشیرسنگ، ایرغیگ، سری آب، الغادقاش می‌باشد.

منطقه چمن زار، تاله قاش رادره، تاله سیاه سنگگِ قریه قلدی، یک منبع بزرگ آبی است که از چند بندِ کوچک آب سرچشمه گرفته به دیگر قریه‌های چهل باغتوی پشی، از جمله در قریه شاه‌جوی نورگ متصل می‌شود.

تپه‌ها و گردنه‌های علف‌زارهای قلدی، برای استفاده گیاهان خوراکه انسان‌ها و حیوانات نعمت بزرگیست و از جمله می‌توان در اواخر بهار از چوکری‌ (رواش)‌های آن استفاده کرده لذت برد.

اهالی قریه قلدی در نو‌آوری و اعمار خانه‌ها و مساجد نسبت به دیگر قریه‌های چهل‌باغتوی پشی؛ همیشه پیش‌رو بوده است. تا وقتی که نگارنده در منطقه بود، ابتکار مردم قلدی همیشه قایل تحسین و ستایش بود. (ن. نظری)

قلدی دارای یک مسجد مجلل و دو قبرستانی کهن می‌باشد. اولین مسجد قلدی در محله‌ی پیش باغا بوده که مسجد عمومی فعلی در محله چکه‌گگ موقعیت دارد. همینطور اولین قبرستان قریه قلدی بعد از قبرستان قریه میانه، در وسط محله پیتو و محله سرغوندی واقع شده است که فعلاً قبرستانش در محله چکه‌گگ، سرِ سرک عمومی افتاده است. همچنان اولین آسیاب برقی توسط مستری محسن در قریه قلدی و چهل باغتوی پشی آورده شد.

منابع: مصاحبه مهدی فرهمند با محمد علی کلانتر، عارف اخلاقی، طاهر نوری و نصرالله ثاقب.

داده‌های منطقه از طریق تماس نگارنده با مهدی فرهمند، عارف اخلاقی، خلیفه محمد اکبر احمدی، شفیقه حیدری و یوسف حیدری.

منابع تاریخی: یادداشت‌های محمد جمعه نورگ، ملااسحاق فاضلی و نوشته‌هایی از ظاهر نور در ارتباط به واژهای ترکی- مغلی.

نویسنده: نادرشاه نظری، 28 جون 2023