عالم دین و فعال سیاسی
شیخ علی بابا اخلاقی فرزند خدارحم در سال ۱۳۱۶ش/ ۱۹۳۷م، در قریه گندو منطقه چهل باغتوی پشی ولسوالی جاغوری ولایت غزنی دیده به جهان گشود. پدرش یکی از بزرگان و متنفذین منطقه چهل باغتوی پشی بود. علی‌بابا در یک سالگی پدرش را از دست داد و با حمایت برادرش غلام محمد، ابتدا در مکتب یا مدرسه قریه به آموزش پرداخت و بعداً او را برادرش به مدرسه علمیه شیرداغ اوتقول غرض تحصیلات بیشتر فرستاد. ایشان در حوزه علمیه شیرداغ، درس‌هایی از قبیل ادبیات عرب، هدایه، صمدیه، و سیوطی را فراگرفت.
بنا بر دلایلی اقتصادی و معنوی برادرش که بعد از فوت پدرش سرپرستی خانواده را به عهده داشت؛ تصمیم به مهاجرت گرفت و به تاریخ ۵/۲/۱۳۳۳ش، او همراه با مادر و خانواده برادرش و جمعی دیگر از اقوام چهل باغتوی پشی رهسپار ولایت غور شدند و در قریه شورابک ولسوالی لعل و سرجنگل ولایت غور مسکن گزیدند. بعداً به ناوه غیغانک ولسوالی لعل و سرجنگل نقل مکان کردند و مدت دو سال در آنجا زندگی کردند. در این مدت برادرش غلام محمد و مادرش وفات کردند و ایشان در ایام نوجوانی با دنیایی از مشکلات مواجه شد و سرپرستی فرزندان برادرش را نیز عهده دار شد.
بعد از این حوادث، علی بابا اخلاقی نزد برادر بزرگتر دیگرش علی رحم که در قریه قتلش ولسوالی لعل و سرجنگل زندگی می‌کرد نقل مکان کرد و دیری نگذشت که برادرش علی رحم نیز دنیا را وداع کرد. بعد سرپرستی فرزندان هردو برادرش بر عهده او سنگینی می‌کرد.
اخلاقی در همسایگی میر مقتدر سرجنگل علی حسین بیگ که شخص دانشمند و قدرتمند بود فصل جدید در زندگی اش را آغاز کرد. ایشان از کتابخانه غنی علی حسین بیگ جهت مطالعه استفاده می‌کرد و از او برای فایق آمدن بر مشکلات مشوره و رهنمایی می‌گرفت. هوشمندی اخلاقی سبب شد تا به مشاور و شخصیت قابل اعتماد علی حسین بیگ تبدیل شود و در اکثر امور با ایشان مشوره صورت می‌گرفت. در مدت زندگی‌اش در قتلش به چهره سرشناس و مطرح در ولایت غور تبدیل شده و تکیه گاه بزرگی برای اقوام جاغوری ساکن در آن ناحیه بود.
یکی از فعالیت‌های مهم سیاسی ایشان در ولایت غور انتخابات دوره هفدهم شورای ملی (پادشاهی ظاهر شاه) در ولایت غور ولسوالی لعل و سرجنگل می‌باشد. در این انتخابات وکیل خادم حسین بیگ برادر کوچکتر علی حسین بیگ کاندید وکیل از ولسوالی لعل و سرجنگ بود.
علی‌بابا اخلاقی در این انتخابات نقش تعیین کننده را ایفا کرد. ایشان مسئول فعالیت‌های انتخاباتی خادم حسین بیگ بود و در نتیجه تلاش‌های ایشان، وکیل خادم حسین بیگ برنده انتخابات شد و منحیث وکیل از ولسوالی لعل و سرجنگل در پارلمان حضور پیدا کرد.
شغل ایشان برای امرار معاش در سرجنگل گِلکاری و نجاری بود. ایشان گلکار یا استاکار و نجار مشهور در ولسوالی لعل و سرجنگل بود که ده‌ها قلعه، تکیهخانه، مهمان‌خانه و سنگ‌نوشته را به پایه اکمال رسانیده است که هنوز هم در سرجنگل موجود است. بطور مثال: قلعه دهن بوم، مهمان‌خانه و تکیهخانه تراز، مهمان خانه و تکیهخانه قتلش، مهمان خانه قلعه آسیاگک، قلعه و حویلی دان‌آهو، شیرازه تراز، سنگ نوشته تکیهخانه قلعه قتلش و غیره.
در زمستان ۱۳۵۱ش، ایشان تصمیم می‌گیرد تا مقدار زمین زراعتی خریداری کند و این امر باعث می‌شود تا افرادی دیگر از قوم جاغوری که در قتلش زندگی می‌کردند از ایشان پیروی کنند. چون مرحوم اخلاقی حامی و رهنمای جاغوری‌های لعل و سرجنگل، مخصوصا قتلش بود و غیبت ایشان اسباب نگرانی آنها می‌شد. بناً ایشان با جمعی غرض خریداری زمین به کاشان که منطقه در ولسوالی کوهستانات ولایت سرپل است می‌روند و زمین قلعه سفید را از مردم تاجک کاشان در بهار سال ۱۳۵۲خریداری و قریه قلعه سفید کاشان را تأسیس کرده و در آنجا برای همیشه مسکن گزین شدند.
مرحوم اخلاقی شخصیت مطرح و بانفوذ در ولسوالی هایی کوهستانات و بلخاب ولایت سرپل، مخصوصا مناطق کاشان و اسمیدان و همچنین ولسوالی یکاولنگ بامیان و لعل و سرجنگل ولایت غور بود.
قبل از کوچ آمدن مرحوم اخلاقی و جاغوری‌های قلعه سفید امروزی به کاشان، مردم کاشان مخصوصا تاجکان کاشان از ظلم و چپاول کوچی‌ها به تنگ آمده بودند. حتا خوانین کوچی چندین دختر از قوم تاجک کاشان را بزور برده بودند. در سال ۱۳۵۲، که مرحوم اخلاقی و جاغوری‌های قلعه سفید جدیدا وارد کاشان شده بودند شخصی کوچی بنام باز محمد افغان که از حمایت حکومت وقت برخوردار بود و سالانه در قریه دهانه کاشان مسکن گزین می‌شد، طبق معمول وارد کاشان شد و با دزدانش شروع به ظلم و چپاول کرد.
به تاریخ ۷ اسد ۱۳۵۲، مردم کاشان برای حفاظت از ناموس و جان شان دست به مقاومت مسلحانه در مقابل بازمحمد افغان زدند. در این جنگ مرحوم اخلاقی نقش مهم وهماهنگ کننده تحرکات مردمی را بر عهده داشت. در نتیجه این مقاومت مسلحانه مردم کاشان، باز محمد کوچی شکست خورده و شب هنگام از قریه دهانه کاشان فرار کرد. بعد از آن حادثه دیگر هیچ کوچی وارد کاشان نشده است. مردم کاشان با رهنمایی استاد اخلاقی تمام شواهد جنگ را از بین بردند و تحقیقات هیئت‌های حکومت وقت به جایی نرسیده و هیچ شواهدی از درگیری و جنگ بدست نیاوردند.
بعد از این حادثه برای سال‌های متمادی کوچی‌ها که از قدرت و حمایت حکومت برخوردار بودند برای تصاحب کاشان که گویا زمین مال آنهاست اقامه دعوا کردند و مرحوم اخلاقی از جانب مردم کاشان نماینده تعین شد تا دعوای زمین کاشان را تعقیب و پیگیری کند.
تا زمان انقلاب مجاهدین و جنگ‌های داخلی ایشان با کوچی‌ها در ولایت جوزجان و کابل برای حق مردم کاشان مبارزه کرد. در نتیجه زحمات ایشان کوچی‌ها نتوانستند دره کاشان را تصاحب کنند.
در جریان انقلاب بارها افراد شرور از مردم تاجک کاشان که در همسایگی قلعه سفید قرار دارند اقدام به کوچاندن جاغوری‌ها و مخصوصا جاغوری‌های قلعه سفید کردند و این توطئه‌ها توسط مرحوم اخلاقی خنثی و نقش بر آب شدند.
در دوران جنگ‌های داخلی که بی‌نظمی به اوج رسیده بود، ایشان همیشه از اقلیت‌های کاشان و اسمیدان در برابر زورمندان حمایت کردند.
اخلاقی شخصیت مورد اعتماد عالمی بلخابی در سمت شمال بود. ایشان با حمایت عالمی بلخابی حوزه علمیه علامه بلخی را در سال ۱۳۶۰ پایه گذاری کرد که امروز تعدادی زیادی از جوانان و نوجوانان و علمای کاشان و اسمیدان در آنجا مشغول تحصیل و فراگیری علوم دینی اند.
در اوایل انقلاب ایشان از طرف سید علی بهشتی، بعنوان معاون والی سمنگان تعیین شد و مدتی را در آنجا ایفای وظیفه کرد. بعداً حوزه ترپچ را برای تأمین امنیت مردم کاشان و اسمیدان و نواحی از ولسوالی بلخاب و یکاولنگ تأسیس کرد. در سال ۱۳۷۳، ایشان عازم کابل شد و با رهبر شهید عبدالعلی مزاری دیدار کرد و در مورد فعال نگهداشتن حوزه ترپچ و مشکل تیمورخان (خان قدرتمند و ظالم پشتون مقیم اسمیدان) با رهبر شهید صحبت کردند.
علی بابا اخلاقی در زمان حزب وحدت اسلامی مدتی را در حوزه ترپچ به‌عنوان مسئول فرهنگی کاشان و اسمیدان ایفای وظیفه کرد. در دوران جنگ‌های داخلی تا اوایل حکومت حامد کرزی، حوزه ترپچ تحت اداره ایشان فعال بود و تأمین امنیت می‌نمود.
ایشان بارها با محمد محقق در مزار و بلخاب و کریم خلیلی در بامیان دیدار کرده و در مورد مسائل اداری و تأمین امنیت و مقاومت در برابر طالبان در منطقه دیدار کرد. قابل یادآوری است که منطقه کاشان و اسمیدان در دوره اول حکومت طالبان بدست این گروه سقوط نکرد.
دو آرزوی بزرگ مرحوم اخلاقی تأسیس مکتب و سرک بود. در جریان ریاستش در حوزه ترپچ نُه باب مدرسه دینی را در منطقه کاشان و اسمیدان با کمک مالی مردم تاسیس کرد و سالانه تعدادی معلم را با کمک مالی مردم استخدام می‌کرد تا دروازه این مدارس بروی شاگردان باز باشد. در زمان حکومت حامد کرزی با تلاش‌های ایشان این مدارس تبدیل به مکاتب رسمی شدند که متشکل از دو لیسه و هفت مکتب ابتدائیه بود.
وصل کردن کاشان و اسمیدان به ولسوالی‌های همجوار و تأسیس سرک در دره کاشان از پلان‌های ایشان جهت خدمت گذاری به مردم بود. سرک کاشان از بازار ترپچ تا مرز ولسوالی لعل و سرجنگل به کمک مردم در منطقه کوهستانی و صعب العبور کاشان ایجاد شد. در تأسیس سرک بین کاشان و ولسوالی لعل و سرجنگل، بازار ترپچ و ولسوالی یکاولنگ بامیان، بازار ترپچ و بلخاب نقش اساسی داشتند.
در بخش زراعت، نهال شانی و تعمیر خانه نیز ایشان الگوی برای مردمان کاشان و اسمیدان بود. اولین باغ‌های بادام و زردالو را مرحوم اخلاقی در قریه قلعه سفید تأسیس کرد و نهال‌های غیر مثمر را از مناطق همجوار کاشان آورده و در قریه قلعه سفید غرس نمودند. از آن به بعد مردمان کاشان و اسمیدان به نهال شانی و باغداری آشنا شدند.
سرانجام شیخ علی بابا به تاریخ ۱۲/۷/۱۴۰۱، روز سه شنبه به عمر ۸۵ سالگی داعی اجل را لبیک گفته و پیکر ایشان در قلعه سفید کاشان به‌خاک سپرده شد.
از شیخ علی بابا اخلاقی، چهار پسر و یازده دختر به یاد‌گار مانده است. پسر کلانش فوت شده و سه پسر ایشان به‌نام‌های مصطفی، مرتضی و سجاد حسین می‌باشند.
منبع: مصطفی اخلاقی
تنظیم: نادرشاه نظری،1 می2023
