سیر تاریخی معارف در چهل باغتوی پشی

سیر تاریخی معارف در چهل باغتوی پشی

شناسایی معارف منطقه

موقعیت جغرافیایی چهل‌باغتوی‌پشی

چهل‌باغتوی‌پشی در قسمت غربی مرکز جاغوری (سنگماشه) به فاصله ۱۶کیلومتر سنجش مستقیم بر مبنای خریطه نظامی، در میان سلسله کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای چون اِیبدی (چهل باغتوی اوقی) به ارتفاع ۳۲۸۰متر، کوه قلدی به ارتفاع ۳۲۵۰متر، کوه سرخ سنگ به بلندی ۳۹۶۳متر، کوه قلخ (کلاغ) ارتفاع ۳۷۹۴متر، کوه سرملیکک به ارتفاع ۳۴۳۵متر و کوه خاکریز به ارتفاع تقریبی۳۴۵۰متر ازسطح بحر اخذ موقعیت نموده است.

بستر این منطقه از سمت شمال شرق بسوی جنوب غرب متمایل است. قریه آهنکشته پایین ترین قریه چهل‌باغتوی‌پشی دقیقاً۳۰۰۰متر از سطح بحر بلندتر واقع شده است. چهل‌باغتوی‌پشی منطقه سرسبز و خوش آب و هوا با زمستان سرد و تابستان معتدل، ازکوتل جاشه اوقی الی کوتل قبرغه فاصله ۱۰کیلومتر، با پهنای متفاوت که قریه مدگ با عرض یک کیلومتر، همچنان قسمت‌های قریه زنگی، ماله، نورگ، میسه، آهنکشته الی ملیکک رو به جنوب ۵ کیلومتر، همین‌قسم قریه میانه و قلدی به عرض۲کیلومتر، قریه‌های تٌغلوغ، چهارشنبه و سرناوه به عرض یک کیلومتر بستر کاسه مانند و نسبتاً سراشیبی تندتر از سمت جنوب غرب بسوی شرق و در نیمه‌راه، راهش بسوی جنوب شرق باز نموده است. چهل‌باغتوی‌پشی متشکل از قریه‌های ده گانه چون، مدگ، نورگ، میسه، آهنکشته، میانه، قلدی، تٌغلوغ، چهارشنبی، گزکی و مقصود می‌باشند؛ هر قریه، دارای قریه‌های کوچکتر و آغیل‌های خرد و ریز است که در بدنه خود جاه داده‌است. قریه چهل‌باغتوی‌پشی، ازطرف شرق به جاشه اوقی، آبروشان، کوه باستانی خاکریز متصل بوده و از جانب غرب به قابجوی‌پشی، کوتل معروف قبرغه حد فاصل میان چهل باغتوی پشی و شب بخیر و کوه خار، میان هیچه و چهل باغتوی پشی، همچنان از جانب شمال به چهل‌باغتوی اوقی محدود است، و از سمت جنوب به قریه‌های مارسنگ و لُوډه مربوط پیدگه مسکه متصل است.

این منطقه به رغم مهاجرت تعداد زیاد از ساکنان آن به شهر کویته، کابل، هرات، هلمند، غزنی و بلخ در حال‌حاضر حدود 750 خانوار نزدیک به 7000 نفر جمعیت تخمینی را در خود جا داده است که در زمان انتخابات به تعداد 4500 تن واجد شرایط رای‌دهی شناخته شده بود. (عبدالعزیز میرازیی، 5/۴/1396).

تاریخچه معارف

در سال 1346خورشیدی در زمان پادشاهی محمدظاهرشاه فرزند نادرشاه، موسفیدان و بزرگان چهل باغتوی پشی هر یگ نبی‌قریه‌دار، غلام‌نبی ارباب، عوض‌قریدار، شیخ حسن فیاض، سه قطعه عریضه که شامل ایجاد مکتب ابتدائیه در چهل‌باغتوی‌پشی، اعمار سرگ از جاغوری الی چهل‌باغتوی‌پشی و درخواستی انفکاک چهل‌باغتوی‌پشی از مالستان و الحاق آن در ولسوالی‌جاغوری می‌شدند، به ظاهر‌شاه پادشاه افغانستان که به سفر تفریحی دوره‌ای به ولسوالی مالستان آمده بود، تقدیم نمودند. در بهار سال 1347خورشیدی، مکتب ابتدائیه منظور و در همان سه صنف درسی در مسجد میانه تحت مدیریت مدیر جانعلی به آموزش و پروش کودکان منطقه شروع به فعالیت نمود. این مکتب بعد درسال ۱۳۵۷به متوسطه ارتقاء یافت. رمضان‌علی‌عارفی، عبدالعلی مقصودی و معلم زمان‌رحیمی از جمع اولین شاگران این مکتب می‌باشند (ظاهر رحیمی، 15/11/1401).

تعمیر لیسه ذکور چهل‌باغتوی‌پشی، در زمان حکومت محمد داوودخان درسال 1353 شروع شد و درسال 1354 تکمیل گردیده و درسال 1355 به بهره برداری سپرده شد. ساختمان مکتب تحت سرپرستی مرحوم سرمعلم غلامحسن‌خان قندالقا‌ش از مربوطات سنگ‌ماشه، به مساحت 100*150 متر زمین در جنب بازار چهل‌باغتوی‌پشی (چاکه‌گگ) بصورت نیمه پخته ساخته شده است. چوب‌های مورد نیاز مکتب از قبیل چوب سقف و دروازه‌های تعمیر مکتب توسط اهالی منطقه به عنوان سهم مردمی فراهم شده است. سبک معماری این مکتب از نوع معماری کلاسیک با بدنه سنگ و سمنت و چوب با نمای ظاهری مستطیلی شکل ساخته شده است.

تعمیر این مکتب دارای دوزاده صنف درسی و اداری بوده و در نمای مستطیلی شکل مهندسی گردیده است. در قسمت داخلی تعمیر فضای باز برای گشت و گذار معلمان و دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است. ساختمان این مکتب در زمان جنگ‌های داخلی آسیب ندیده است، اما به سبب قدامت ساخت آن در مرحله فرسودگی قرار گرفته است. کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان و سقوط حکومت محمد داوودخان سبب بسته شدن دروازه‌های مکاتب در بسیاری از قریه‌های ولسوالی جاغوری گردید. دروازه مکاتب چهل‌باغتوی‌پشی نیز در این دوره به روی دانش‌آموزان بسته شد. درسال‌ 1368خورشیدی از تعمیر این مکتب، طلبه‌های شیخ محمد حسن فیاض به‌عنوان اطاق‌های خواب استفاده می‌نمودند (محمد‌ضیاه، 1402).

احیای معارف در چهل باغتوی‌پشی

احیای مکتب در زمان مجاهدین/ حاکمیت احزاب توسط مدیر محمدانور‌اکبری، حاجی عزیز میرزایی، داکتر ظاهر رحیمی از افراد وفادار به حزب نصر در سال 1367خورشیدی به همکاری سید عبدالحسین برادر انجنیر ابوالفضل و حمایت مالی و تدارکاتی کمتیه سویدن صورت گرفته بود. مکتب مدیر انور بنام شهید عزیزالله یاد می‌گردید. معاش معلمان، کتاب‌های درسی، قرطاسیهباب و لوازم مورد نیاز از طرف کمیته سویدن فراهم میگردید. معلم عزیز میرزایی، ظاهر رحیمی، علی‌احمد حسینی، معلم زمان رحیمی و ملاحیدر‌علی قلدی از جمع اولین معلمان و مدیرانوراکبری به عنوان سرمعلم این مکتب ایفای وظیفه می‌نمودند. مکتب مذکور بعد از سه سال فعالیت به دلایل اختلافات و خصومت میان ‌گروه‌ها (حزب نصر اسلامی و نهضت اسلامی) وجود داشت، در سال 1370توسط افراد وفادار به حزب نهضت اسلامی بسته و تمام موادهای درسی آن به تاراج رفت (ظاهر رحیمی، 15/11/1401).

یکسال بعد، درسال 1368خورشیدی مکتب دومی، به تعقیب مکتب مدیرانور اکبری، بنام مکتب شهید‌ سخیداد توسط محمد ابراهیم معروف به مدیرخانو نورگ تأسیس‌گردید. این مکتب با حمایت مالی موئسسه پاملرنه و حمایت معنوی شهدا ارگنایزیشن به رهبری خانم سیماسمر در آغاز در دکانهای فرسوده و بدون در و پنجره بازار چهل‌باغتوی‌پشی در زیر سایه تفنگ و نظامی به فعالیت آغاز کرد. با سقوط مکتب شهید ‌عزیزالله مکتب شهید‌ سخیداد بصورت رسمی و دائمی در تعیمرمکتب که درزمان حکومت داوودخان ساخته شده بود تغییر مکان داد. در اوایل فعالیت مکتب شهید سخیداد، مدیرخانو به عنوان مدیر و انجنیر محمدموسی‌خان فیاضی به عنوان سرمعلم این مکتب ایفای وظیفه می‌نمودند. معلم جمعه خان، معلم غلام حسن فیاضی و عبدالعلی مقصودی از جمع اولین معلمین این مکتب بودند. انجنیر لطیف جعفری، محمد جواد پامگ، میرویس نظری، نورمحمد عرفان، عبدالخالق ظفری از جمع اولین فارغان متوسط این مکتب به حساب می‌آیند. (محمد ابراهیم، 1402) (در مدخل شورش علیه مکتب و مدخل محمد ابراهیم خانو، در ارتباط با حوادث مکاتب بحث شده)

بعدِ بسته شدن مکتب شهید عزیزالله و ادغام شاگردان مکتب یاد شده به مکتب شهید سخیداد، این مکتب در سال 1370بنام شهید مرادی تغییر نام یافت. در سال 1371ش، با تغییر شرایط و افزایش شاگردان مکتب معلمین تازه هریک ملا عوض جوهری، معلم اسحاق اکبری، معلم عبدالخالق علی‌زاده، محمدزمان رحیمی، صفرعلی ثاقب، علی‌احمد حسینی، نورالله افضلی، محمد ابراهیم فیاضی در جمع معلمین مکتب افزوده شدند. در اواخر سال1371 هیئتِ از طرف کمیته سویدن در مکتب چهل باغتوی‌پشی آمد و برای سال 1372 مکتب متوسطه چهل‌باغتوی‌پشی را بصورت رسمی از لحاظ مالی و تدارکاتی تحت پوشش قرارداده و نام مکتب در همین سال دوباره از شهید مرادی به شهید عزیزالله تغییر نام یافت. در سال 1382 خورشیدی معلم ضیاه جوهری، چمن‌علی حیدری ومعلم عارف درجمع معلمین این مکتب افزون گردید. از سال 1372 الی 1383 در مدت 12سال انجنیر موسی‌خان فیاضی به عنوان سرپرست و محمد زمان رحیمی به عنوان سرمعلم در هردو مکتب (متوسط ذکور و متوسطه نسوان) اجرای وظیفه می‌کردند. مکتب متوسطه شهید عزیزالله در سال 1383 بصورت رسمی به لیسه ذکور چهل‌باغتوی‌پشی ارتقاء و تغییر نام یافت.

در سال 1383 انجنیر فیاضی به صورت رسمی به عنوان مدیر لیسه ذکور و محمد زمان رحیمی به عنوان سرپرست لیسه نسوان مقررگردید. از سال 1387 الی 1388 صفر‌علی ثاقب به عنوان مدیر لیسه ذکور اجرائی وظیفه نمود. بعد از سال 1388 الی 1392 محمد داوود شریفی به‌عنوان مدیر لیسه ذکور تقرر یافت و از سال 1392 تا کنون (1402) محمد شریف بابایی به عنوان مدیر/ آمر مکتب مصروف خدمت در لیسه ذکور چهل باغتوی پشی می‌باشد. در این لیسه فعلا یک نفر آمر، یک سرمعلم، 17 نفر معلم و دو نفر ملازم در دو وقت مصروف خدمت می‌باشند. (عبدالخالق ، 1402) شایسته یاد آوری است که هردو مکتب، درسال 1383 با سعی و تلاش نوروزعلی مظفری و امداد مردمی از متوسطه، به لیسه‌ ارتقاء یافتند.

تعداد دانش‌آموزان لیسه ذکور چهل‌باغتوی‌پشی، در سال 1402 در حدود 660 تن می‌رسد و در همین سال این مکتب به تعداد 20 نفر فارغ‌التحصیل داشته‌اند. شاگردان فارغ شده از این مکتب در دانشگاه‌های مخلتف کشور مشغول کسب دانش بودند و هستند. از افراد معروف فارغ‌التحصیل این مکتب می‌توان از لطیف جعفری، محمدآصف اکبری، امیرمحمدجاوید، عنایت‌الله رفعت، محمد ضیاه‌شفایی، محمد شریف بابائی، طالب‌حسین پویا، نصرالله رحیمی، علی‌شاه آرمان، عبدالعلی نکهت، محمدامان یعقوبی، علی‌محمد، محمدهادی باهنر، خیرمحمد صمیم، لیاقت‌علی فروتن، احد‌علی‌زاده، کریم‌بخش شفایی، علی‌محمد اکبری، ضیاه حیدری نام برد (سخی‌داد، 1402).

لیسه نسوان چهل‌باغتوی‌پشی

نخستین مکتب دخترانه، در چهل‌باغتوی‌پشی، در سال 1356خورشیدی تأسیس شد. در سال 1357 و 1358 مکتب دخترانه به سه صنف درسی رسید. اما در اواخر سال 1358دوباره بسته شد. مکتب دختران در سال 1372 با تلاش و حمایت انجنیرموسی‌خان فیاضی دوباره احیا گردید. در سال 1372 تعداد شاگردان مکتب دخترانه به ده نفر می‌رسید شریفه علی‌زاده، حفیظه علی‌زاد‌ه، حکیمه علی‌زاده، انیس‌گل، مالقاء رحیمی، جمیله حیدری، رابعه، صالحه، حنیفه، ملیکه از جمع اولین شاگردان مکتب دخترانه می‌باشند. گراف شاگردان مکتب دخترانه همواره سیر صعودی داشته و در سال 1383 مکتب دخترانه به لیسه نسوان ارتقاء یافت. محمد زمان رحیمی از سال 1372 الی 1383 در حدود 12سال به عنوان سرمعلم و از سال 1383 الی 1392 به حیث سرپرست در لیسه نسوان چهل‌باغتوی‌پشی اجرای وظیفه نمود. خانم رابعه از سال 1392 تا سال 1394 به عنوان سرپرست و از سال 1394 تا کنون (1402) به حیث مدیر/آمر رسمی لیسه نسوان اجرای وظیفه می‌نمایند. (عبدالخالق، 1402)

شاگردان ليسه دخترانه چهل باغتوي پشي از بدو تأسیس تا سال 1383 بدون ساختمان رسمی بود. شاگردان مکتب دخترانه بدون داشتن مکان درسی، زیر خيمه و اتاق معلمين بدون امكانات و با كمترين امكانات، آموزش مي‌ديدند. تعمیر لیسه اناث بصورت سنتی و نیمه پخته، در سال1383خورشیدی توسط آقاي حسین‌بخش عالمي با همكاري دفتر آية الله العظمي حكيم با 12 صنف درسی و اداری به مساحت 24 متر مربع زمین اعمار گردید. (مراجعه شود به مدخل عالمی حسین بخش)اولین فارغان صنف 12 لیسه دخترانه به ده تن در سال 1385 و آخرین فارغان این لیسه در سال 1401 به 54 تن می‌رسند. مجموع فارغان صنف دوازده‌هم این مکتب از سال 1385 الی 1401 به 542 تن می‌رسند.

فارغ‌التحصیلان این مکتب، در دانشگاه‌ها و نهادهای تحصیلی دولتی و خصوصی، درسالهای مختلف مشغول کسب دانش بوده‌اند، از چهره‌های معروف فارغ‌التحصیل این مکتب می‌توان از رضوانه رحیمی فارغ دانشکده زبان و ادبیات کابل، بختاور خاوری دانش‌آموخته زبان و ادبیات دانشگاه هرات، رقیه رحیمی دانش‌آموخته پوهنتون مارشال محمد قسیم فهیم، حبیبه علی‌زاده فارغ رشته حقوق موئسسه تحصیلات‌عالی خاتم‌النبین، رابعه دانش آموخته دارالمعلیمن سید جمال‌الدین، شمسیه دانش آموخته دارالمعلیمن سید جمال‌الدین، سکینه شفایی فارغ رشته باستان شناسی دانشگاه کابل، سکینه رحیمی فارغ رشته استوماتولوژی، حمیده رحیمی فارغ رشته انجنیری از دانشگاه پولِ‌تخنک و شکریه علی‌زاده فارغ التحصیل رشته روانشناسی تربیتی دانشگاه کابل نام برد. مجموع جدیدالورودان این لیسه از سال 1372 تا 1401 یعنی زمان بسته شدن دوره متوسطه و لیسه مکتب دخترانه توسط گروه طالبان به 1790 تن می‌رسند. درسال 1401 به سبب وضع محدودیت بر تعلیم و تحصیل دختران، مجموع شاگردان به 556 نفر کاهش می‌یابد. در لیسه نسوان فعلا یک نفر آمر، 23 نفر معلم و دو نفر ملازم در دو وقت مصروف خدمت می‌باشند (عبدالخالق، 1402).

منابع: