آداب و رسوم خواستگاری

• آداب خواستگاری

از رسم‌های سنتی

مراسم ازدواج در هزاره‌جات متنوع است و هر منطقه رسم خاص خودش را دارد. در چهل باغتوی پشی رسم خواستگاری از آنجا آغاز می‌شود که والدین می‌خواهد برای پسر شان زن بگیرد. اول دختر مورد پسند خودشانرا جستجوکرده و خواستگاری می‌کنند. اگر پدر پسر به خواستگاری برود، میگوید، بچه‌ی مارا به غلامی خویش قبول کنید. اگر مادر پسر خواستگار دختر شود، می‌گوید، خاگستر جاروب کردن آمدیم.

وقتی‌که دوطرف به تفاهم رسیدند، مساله گله (شیربها) لاته پیرو (لباس برای اقارب عروس) را نیز فیصله می‌کنند. در مراسم چادر انداختن، پدر داماد با ملاامام منطقه و چند نفر از اقارب شان، به‌خانه پدر دختر می‌روند. بعد از صرف طعام، دختر را یک خانم بخت‌آور به مجلس می‌آورد و او را رو به قبله می‌شاند. اولین چادر را، پدر یا پدر کلان داماد که در اطراف ان چادر پول سنجاق می‌شود، می‌اندازد. بعد اقارب دیگر آمده هرکدام به نوبت، سرِ عروس چادر انداخته و پول به‌عنوان شیرینی می‌پاشند. بعد مجلس با دعای خیر ختم می‌شود.

شیرینی خوری

شیرینی‌خوری رسمی است که قبل از عروسی برپا می‌شود و در آن عقد و نکاح نیز صورت می‌گیرد. بعد از خواستگاری، یک روز را مشخص می‌کنند که زنهای دو طرف برای خرید بروند و تحفه‌های (لباس، لوازم آریشی، حلقه نامزدی، گردنبند، گوشواره) شانرا گرفته برای خانواده‌های عروس و داماد با یک مراسم خاص تقدیم کنند.

همچنان خانواده عروس برای خانواده داماد نیز هدیه‌هایی گرفته در مراسم شرینی خوری پیش‌کش می‌کنند. درین مراسم؛ پدر داماد از طرف مقابل پذیرایی واستقبال شده، بعد از صرف طعام، لباس داماد که از طرف خانواده خُسر ‌اش تهیه شده تسلیم داماد می‌شود. کمر داماد توسط دستمال که در بین آن مقدار پول گذاشته شده بسته می‌شود. بعد از ختم مراسم توسط اقارب داماد، باز می‌شود.

برای قودغو (مادر داماد) شربت آب، برای داماد کیک، میوه خشک و نوشیدنی سر میز آماده می‌کنند. پس از بریدن کیک و انداختن حلقه‌ی نامزدی، عروس و داماد از دست همدیگر گرفته، مجلس با رقص و شادی خاتمه پیدا می‌کند.

مهمانی خانه بلتی

وقتی خانواده عروس و داماد، تصمیم عروسی گرفتند، پدر عروس را در خانه پدر داماد مهمان می‌کنند که آنرا «خانه بلدی» می‌گویند. پدر عروس همراه عده‌ای اقارب خود از طرف خانواده پدرِ داماد استقبال گرم شده در پایان مهمانی، نظر به رسم مروج، پدر داماد به پدر عروس تحفه‌هایی از قبیل لنگی، کمپل، چپن و برای دیگر مهمانان؛ لباس‌های نادوخته شده و به خانم‌ها لاته پیرو هدیه می‌دهند.

بوسراغ پزی (شیرینی پختن)

بوسراغ پختن؛ چند روز قبل از مراسم عروسی انجام می‌شود. مادر داماد زن‌های اقارب را دعوت نموده غذای محلی شیربرنج یا دلده و در قدیم نان‌بوته می‌پختند. زن‌ها هر کدام با خود مقداری آرد و روغن می‌آورند و اقارب داماد با رقص و ساز وغزل‌خوانی که در سابق بیشتر رایج بود، مجلس را گرم و پرشور می‌کند.

یک روز پیش از رفتن قودغو (مادر داماد) به خانه عروس، زن‌های اقارب نزدیک داماد جمع شده میله بوسراغ پختن راه می‌اندازند. بعد نان روغنی و گندم بریان و تیکی خُرد به شکل مدور پخته کرده اطراف آنرا نقشه نگاری می‌کنند. همراه دستمال، مقداری پول بالای بوسراغ‌ها مانده و هرکس که «بخش‌باره» (هدایا) قودغو را باز کند مربوط او می‌شود.

مهمانی

مهمانی بعد از رفتن قودغو به‌خانه عروس، از طرف اقارب عروس دعوت شده و مادر داماد را لاته پیرو (تحفه) می‌دهد. مادر داماد نیز در عوض به آنها مبلغی به‌عنوان سوزبلگ (برگ سبز) می‌دهد. برای دختر ازطرف اقارب شان نیز تحفه به‌عنوان «بخش» (لاته پیرو، ظروف، یخن، گِردجاغه) و غیره داده می‌شود. این مهمانی برای دختر آخرین دید و بازدید و خداحافظی از اقارب شان است.

شب حنا (تخت خینه)

در این شب دوستان و اقارب دو طرف دعوت شده در خانه پدرِ عروس مراسم برگزار می‌شود. برای داماد وعروس تخت آماده شده دست آنها را خینه (حنا) می‌کنند. دختران و بچه‌های جوان که از طرف عروس و داماد دعوت شده‌اند، دست آنها را نیز خینه مانده و آنها در عوض پول می‌پردازند.

عروس لباس سبز پوشیده و داماد یخن دست دوزی که از طرف خانه عروس داده می‌شود می‌پوشد. وقتی‌که لباس داماد را درپتنوس گُل زده در مجلس می‌برند، مطابق رسم منطقه، خویشاوندان داماد کالاه داماد را پوشانده و در پتنوس شیرینی کالاه داماد، اقارب شان پول می‌اندازند. کمر داماد از طرف خُسر اش با دستمال که دربین آن مبلغی گذاشته‌اند، بسته می‌شود و پس از آن از طرف اقارب داماد واز می‌شود.

عروسی

در روز عروسی، دوستان و اقارب دو طرف دعوت شده در خانه عروس می‌روند. شرکت کنندگانی که از طرف داماد است به آنها قوده می‌گویند. قوده پس از صرف غذا، لباس داماد را پوشانده، اقارب شان شیرینی کالاه داماد رادر پتنوس می‌اندازند. خُسر کمر دامادش را بسته کرده آماده می‌کند. عروس را هم به آریشگاه برده سر و صورتش را می‌آراید. در لحظه حرکت کردن از خانه، پدر عروس کمر دخترش را می‌بندد و اقارب کلان داماد می‌خواهند عروس شانرا ببرند.

عروس، دیگدان خانه پدر را زیارت کرده، داماد مقدار پول را به‌عنوان دعای دیگدان می‌ماند. سرانجام عروس را از زیر قرآن تیر کرده مقدار پول به‌عنوان دعای قرآن می‌گذارند. بعداً یکی از اقارب عروس درگه (دروازه) را سد می‌کند که به آن (درگه‌گیری) می‌گویند. مقدار پول به‌عنوان هدیه از طرف پدر داماد داده می‌شود.

مادر داماد ظرفی را بدون اجازه از خانه عروس می‌گیرد و به‌عنوان عقل بیری، بقول ایرانی‌ها، بالا می‌کشد. عروس و داماد سوار موتر گل پوش شده توسط اقارب دو طرف تا خانه داماد همراهی می‌شود. اقارب عروس که همراه عروس می‌رود به آنها لنگی خور می‌گویند که در موقع برگشت به آنان تحفه‌هایی مثل لنگی، کمپل یا رخت مردانه ناکوک شده داده می‌شود.

وقتی عروس و همراهان به آغیل می‌رسند، مادر داماد با خوشحالی می‌خواند:

بورو بورشید که موبیری آورده

به‌خدا جان جوره مافتی آورده

وقتی عروس پیش خانه شوهر رسید، یک گوسفند را می‌کشند و در زیر پای عروس رشته‌هایی از رشقه یا شفتل می‌پاشند و عروس را خانه می‌آورند. به رسم سنت زمانه، ناخن کلان پای عروس و داماد را می‌شویند و آب آنرا در چهار کنج خانه می‌پاشند.

برای قودغو و همراهان شان تخت جور می‌کنند و برای شان شربت آب می‌برند و بدره (نیگ‌ره) نیز دود می‌کنند. در مقابل، آنها هم مقداری پول به کسی که شربت درست نموده و بدره دود کرده می‌دهند.

مجلس در نهایت با رقص و پای‌کوبی خاتمه می‌یابد و کمر و عروس داماد توسط اقارب شان باز می‌شوند. مادر داماد غزل‌های این چنینی می‌خواند:

دول زدوم دومبکی

بیری ره آوردوم نرکی

کس بلایمه غم نکد

دانه شخل مه کم نکد

شب زنان و مردان را صدا می‌کنند. برای «پش رویی خوردن»، بعد از ختم مجلس بین زن‌ها بخش باره قودغو تقسیم می‌شود. در همین شب خانه پدر عروس نیز زن‌ها را دعوت می‌کنند که بنام جای گرمی دخترش یعنی جای دخترش را گرم می‌گیرند.

مهمانی گِرد قودغو

یک روز بعد از عروسی، مادر داماد زن‌های اقارب و خویشاوندانش را دعوت کرده یک مهمانی دور قودغو برگزار می‌کند. خویشاوندان و اقارب داماد که مهمانی قودغو «گز» (نوعی رابطه و رفتار دوطرفه را گز می‌گویند) دارد به ترتیب نوبت می‌گیرد. قودغو و میزبانان را به خانه شان دعوت نموده برای قودغو لاته پیرو تحفه میدهند. قودغو در مقابل پول به‌عنوان سوز بلگ یا شیرینی کالاه می‌پردازد.

میله (تخت جمعی)

در این روز خانم‌ها از هر دو طرف دعوت می‌شوند و در خانه داماد مجلس برپا می‌کنند. زنها هر کدام شان با خود گندم یا آرد به‌حیث کمکی می‌آورد و مادر داماد دلده، شیربرنج یا نان بوته پخته می‌کند.عروس و داماد، لباس‌های هزارگی می‌پوشند وهمچنان عروس را به رسم قدیمی آرایش می‌کنند. موهایش را خمک کده پنگ میزنند، واسکت پر قیران، سلسله بالی و طوق می‌پوشانند. داماد نیز واسکت و کلاه قبتومار می‌پوشد، در حالی‌که در قدیم لباس ساده و لنگی می‌پوشید.

در این روز اغلب زنها لباس هزارگی و شال می‌پوشند. بعد از رقص و پایکوبی، در ختم مجلس، جهیزیه عروس را می‌بینند. برای زنان اقارب نزدیک لاته پیرو و برای خویشاوندان دور یک چادر هدیه میدهند و مجلس ختم می‌گردد.

پای وازی عروس

پس از مدتی،عروس را خانه پدرش پای وازی می‌برند. در قدیم این رسم یک سال بود، اما حالا دوهفته مرسوم گردیده است. یک روز قبل مادر داماد بوسراغ، تیکی، گندم بریان پخته می‌کند و تحفه برای خانه عروس در نظر گرفته یک گوسفند به‌عنوان پای وازی می‌برند. اقارب داماد، عروس را با شأن و شوکت تا خانه پدرش بدرقه می‌کنند و از طرف خانه پدرِ عروس، زنان همراهانش را لاته پیرو و مردان را لباس نادوخته شده میدهند. بعد از چند مدت، عروس دوباره با تحفه‌هایی که از طرف خانه پدر داده می‌شود، به خانه شوهر می‌آورند.

عیدی بیری

در اولین عید یا نوروز که عروس خانه شوهر خود است، از طرف خانه پدرِ عروس عیدی برده می‌شود. برای تازه عروس، لباس‌های دوخته شده سراپا مکمل، برای خانواده داماد نیز تحفه می‌برند.

مادر داماد، زنهای اقارب خود را دعوت کرده یک مهمانی برگزار می‌کنند و تحفه‌هایی که از طرف خانه پدر عروس آورده شده نشان میدهند.

کاسه بیری

بعد از عروسی رسم است که کاسه بیری از طرف خانه پدر شان برده شود. مادر عروس یک تعداد ظروف و لباس‌های سرتاپا‌، برای دختر خود و تحفه برای فامیل داماد آماده می‌کنند. طبق یک برنامه ویژه، زنهای دعوت شده در خانه داماد، بعد از صرف طعام، چیزیکه مادر عروس آورده نشان میدهند. آنها همه تحسین کرده و با گفتن خانه آباد، مجلس ختم می‌شود.

بیرون بور کردن بیری

رسم قدیم چنین بود که پس از یک سال بیری را از خانه بیرون روان می‌کردند تا با محیط پیرامونی و از جمله با خانه‌های خویشاوندان آشنا شود. اما اکنون در اولین نوروز که عروس خانه شوهر آمده است، مراسم می‌گیرند.

مادر داماد اقارب خود را خبر می‌کند و آنها هر کدام با خود یک پاکت چاکلیت می‌آورد. پس از صرف غذا، عروس را از زیر قرآن تیر می‌کنند. بالای قرآن تیکی (نان روغنی) میده کرده و پول دعای قرآن را می‌مانند. عروس همراه زن‌ها یک ظرف برای آب آوردن ‌بدست می‌گیرد و زنان تا چشمه او را همراهی می‌کنند. بعد از ختم برنامه، مقدار پول و تیکی برای زنان می‌ماند که با دعای قرآن برنامه ختم می‌شود.

نویسنده: زهرا شفایی.

ویرایش مطابق با شیوه‌نامه دانشنامه: نادرشاه نظری، 25 جون 2023